Ruben Mooijman Schrijft voor De Standaard in België. Dit artikel is van 12-11-2016 met De Schotse econoom Mark Blyth, hij schreef een pamflet voor helikoptergeld en voorspelde de zege van Donald Trump.
Mark Blyth heeft een kop straffe koffie nodig voor hij aan het skype-gesprek begint. Het is ochtend in zijn woonplaats Boston, waar hij internationale politieke economie doceert aan Brown University. De VS beginnen aan de eerste dag met Donald Trump als president-elect. Iedereen praat erover. Blyth ook. De overwinning verbaast hem niet.
U had dit zien aankomen?
‘Jazeker. Dit gaat niet over Amerika. Dit is een wereldwijde revolte tegen het neoliberalisme. In een geglobaliseerde arbeidsmarkt is er geen mogelijkheid voor werknemers om hun deel van de productiviteitswinsten op te eisen. Het verbaast me dat niet iedereen dit als het meest voor de hand liggende verhaal ter wereld beschouwt.’
‘Ik zal je eens een cijfer geven. In 2015 gaven de bankiers die door de overheid gered werden, zichzelf 29 miljard dollar aan bonussen. Het totale bedrag dat betaald werd aan Amerikaanse werknemers die het minimumloon kregen, was 14 miljard dollar. Heb je nog meer cijfers nodig om te begrijpen wat er gaande is? En dit gebeurt wereldwijd. De mensen zijn onzeker omdat hun lonen niet omhoog gaan, maar hun kosten wel stijgen. Ze krijgen de hele tijd te horen dat ze meer moeten sparen en langer moeten werken. En intussen gaat 90 procent van de productiviteitswinst naar de topverdieners.’
‘Wat Trump zo machtig maakt, en Le Pen zo populair, is dat ze leiderschap uitstralen. Misschien een racistische, xenofobische, haatdragende vorm van leiderschap, maar ze zijn tenminste niet bang om te zeggen dat ze dingen willen aanpakken’
De mensen om wie het gaat, stemmen juist voor een grootverdiener en belastingontwijker als Trump.
‘Als de Democraten Bernie Sanders hadden ingezet, hadden ze het veel beter gedaan.’
Maar Sanders heeft de primaries verloren van Clinton.
‘Dat zegt vooral iets over de media. Wat jullie onvoldoende doen, is alternatieven naar voren schuiven voor het neoliberalisme. Er is bijvoorbeeld absoluut geen kritische reflectie over het feit dat de EU de grootste vrijgemaakte kapitaalmarkt ter wereld is geworden, die alleen maar kan functioneren dankzij het liberaliseren van de arbeid.’
Interessant dat u dat zegt. Want Trump wil juist af van vrijgemaakte handelszones. Hij wil terug naar protectionisme. Is dat de oplossing?
‘Wat Trump zegt, is macro-economische bullshit. Hij kan geen jobs terughalen naar de VS, want overal ter wereld verdwijnen er jobs. Het probleem is uiteindelijk dat we een overvloed creëren voor de hele wereld, maar dat de opbrengsten daarvan in een beperkt aantal handen terechtkomen.’
De financiële markten hebben gematigd gereageerd. Hoe komt dat?
‘De dollar is nauwelijks gezakt na de verkiezing van Trump. Dat komt doordat het de veiligste belegging ter wereld is. Zelfs met Trump in het Witte Huis. De hele wereld leent goedkoop geld aan de VS, dat vervolgens gebruikt wordt om overal ter wereld investeringen te doen die een hoger rendement opleveren. De dollar is de enige munt die groot en veilig genoeg is voor de handel in grondstoffen als olie. Geld is dus een enorme machtsfactor.’
U pleit al een tijdje voor het inzetten van zogenaamd helikoptergeld: het rechtstreeks uitdelen van geld door de centrale bank. Waarom?
‘De reden waarom ik voorstander ben van helikoptergeld, is omdat de huidige methodes om groei te stimuleren, zoals quantitative easing, verspilling in de hand werken. Het kost miljarden, het leidt ertoe dat centrale banken enorm veel activa opkopen en prijzen scheeftrekken, en het creëert problemen zoals negatieve rente. Er is een veel eenvoudigere manier mogelijk. Waarom zou je niet aan de onderste 80 procent van de inkomens 3.000 euro overmaken, in plaats van maandelijks 80 miljard euro aan obligaties op te kopen? Gewoon doen!’
‘De helft zal er misschien schulden mee afbetalen, zodat de bankbalansen er veel gezonder gaan uitzien. De prijs van vastgoed zal er niet door beïnvloed worden. Rentetarieven evenmin. Het geld gaat recht naar consumptie of de zuivering van bankbalansen.’
Of het wordt gespaard.
‘Prima. Daarmee kunnen banken hun kapitaal aanvullen, zodat ze weer meer geld kunnen uitlenen. Veel beter dan quantitative easing, dat obligaties, aandelen en vastgoed duurder maakt.’
Banken zitten niet te wachten op meer spaargeld. Dat kost hen alleen maar geld, door de negatieve rente van de ECB.
‘Banken hebben nog altijd een veel te grote krediethefboom. Als ze meer deposito’s moeten aanvaarden, neemt die hefboom af waardoor ze veiliger worden. Het enige wat je doet, is de centrale bank een extra instrument geven. Je kan het gewoon in het bestaande instrumentarium invoegen. Je strooit het helikoptergeld uit tot je inflatiedoelstelling bereikt is, en dan stop je ermee. Je geeft Mario Draghi een krachtiger werktuig.’
Waarom gebeurt het niet?
‘Omdat het gezien wordt als een politiek gegeven, een soort herverdeling. Die visie gaat voorbij aan de herverdeling die nu door de centrale banken wordt bewerkstelligd, maar die niet zichtbaar is. Want quantitative easing maakt de beleggers rijker. En de lage rente gaat ten koste van mensen met spaargeld, maar is in het voordeel van wie schulden heeft. Dat is ook politiek. Geld rechtstreeks storten op bankrekeningen is veel efficiënter.’
Wat is het voornaamste obstakel tegen helikoptergeld? De regels waar centrale banken zich aan moeten houden, of de politieke onwil?
‘De politieke onwil. Het idee om gewoon geld uit te delen, is voor de Duitsers vloeken in de kerk. Het doet hen terugdenken aan de hyperinflatie van de jaren ‘20. Maar wat ze vergeten, is dat die hyperinflatie het gevolg was van doelgericht overheidsbeleid, in verband met de herstelbetalingen na de Eerste Wereldoorlog.’
Is helikoptergeld mogelijk volgens de huidige regels waar centrale banken zich aan moeten houden?
‘Die regels worden geschreven door politici. Maar begrijp me goed: helikoptergeld is geen panacee die alles zal oplossen. Waar het om gaat, is dit. Als je centrale banken een bepaalde opdracht geeft, rust ze dan ook uit met nuttig gereedschap. Het is niet zo dat je rijkdom of welvaart creëert door mensen geld te geven. Maar als je maandelijks 80 miljard uitgeeft, doe het dan efficiënt.’
‘Het komt allemaal neer op politiek leiderschap. Wat Trump zo machtig maakt, en Le Pen zo populair, is dat ze leiderschap uitstralen. Misschien een racistische, xenofobische, haatdragende vorm van leiderschap, maar ze zijn tenminste niet bang om te zeggen dat ze dingen willen aanpakken. Als je kijkt naar de regenjas die nu Frankrijk leidt, welk plan zie je dan?’
Leiderschap in monetaire zaken ligt gevoelig, want centrale banken zijn onafhankelijk. Moeten we daar een einde aan maken?
De onafhankelijkheid van centrale banken is een fictie. In de jaren 90 ontstond een enorme schuldenzeepbel. De centrale banken vonden dat ze daar niets aan konden doen. Maar van wie ben je dan onafhankelijk? Niet van de financiële sector in elk geval. Geld is politiek. Waarom zou je doen alsof dat niet zo is?’
De vraag is: hoe politiek?
‘De Federal Reserve is een goed model. Het heeft een tweevoudig mandaat: prijsstabiliteit én volledige werkgelegenheid. Als je alles op prijsstabiliteit zet (zoals de ECB, red), maak je een keus over wiens voorkeuren je het hoogste acht. Namelijk die van de schuldeisers. De hele discussie over de onafhankelijkheid van centrale banken is een argument waarmee mensen in de financiële sector zichzelf verdedigen. Als het erop aankwam, bleken de centrale banken blind voor de oorzaken die tot de financiële crisis hebben geleid. Ze waren niet slimmer dan de gemiddelde man in de straat. Dat heeft hun onafhankelijkheid in diskrediet gebracht. Want hun argument was: je kan je geld aan ons toevertrouwen. Sinds 2009 is er dertienduizend miljard euro in het wereldwijde geldsysteem gepompt. Dat is nuts. Onafhankelijkheid, mijn rug op.’
Hoe verhoudt het beleid van de centrale banken zich tot het begrotingsbeleid van de regeringen? Zijn dat niet twee kanten van dezelfde medaille?
‘Zeker. Dus waarom zou één kant onafhankelijk moeten zijn en de andere kant niet? De Europese regels, zoals het sixpack, maken een nationaal begrotingsbeleid illegaal in de eurozone. Dus wordt al het gewicht op de ECB geplaatst. Waarom doet Draghi wat hij doet? Om het Europese begrotingsbeleid van de afgelopen vijf jaar te counteren. Hij blijft zeggen dat hij steun nodig heeft van de regeringen. Als hij dat zegt, wat betekent onafhankelijkheid dan nog? Het is een fictie.’
‘Door de fictie in stand te houden dat de EU en de ECB technocratische instellingen zijn, geef je populisten als Le Pen een open doel.’
Aanvulling NLontwikkeld.nl. Bovenstaande bijlage komt via schrijver Ruben Mooijman. Geen probleem als je deze informatie gebruikt maar zet de naam van de schrijver er wel bij. Wees je bewust dat jij al de informatie die je hier kunt vinden kan delen in jouw omgeving. Spreek hier over en deel het in je netwerk en social media. Jij kunt jouw omgeving helpen ontwikkelen ze informeren en laten nadenken over thema’s die ze niet iedere dag via de radio/tv/krant meekrijgen. Wil jij op de hoogte blijven van de laatste bijdragen bij NLontwikkeld. Vul je gegevens in voor de wekelijkse nieuwsbrief.